Rys Historyczny G. Grześkowiak

ratcop

RYS HISTORYCZNY
POLICJI WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO
1922 – 1939
ROZWÓJ HISTORYCZNY
opracowany przez Grzegorza Grześkowiak
Zarząd Ogólnopolskiego Stowarzyszenia
„Rodzina Policyjna 1939r”w Katowicach

Po przegraniu I Wojny Światowej przez Niemców oraz z powodu wybuchu
Powstania Wielkopolskiego 1918-1919, na terenie Górnego Śląska ze zdwojoną siłą odżyła
idea powrotu do macierzy. Na początku I919r. zaczęto organizować grupy bojowe Polskiej
Organizacji Wojskowej, które gromadziły broń, amunicję oraz szkoliły członków do
przyszłej walki o wyzwolenie Górnego Śląska. W sierpniu 1919r. wybuchło I Powstanie
Śląskie, ale z przyczyn militarnych i politycznych Powstanie to upadło.
W tym czasie na terenie Górnego Śląska pełniły służbę cztery rodzaje niemieckiej
Policji, które miały następujący podział obowiązków i kompetencji w zakresie bezpieczeństwa
wewnętrznego i porządku publicznego:
· Sicherheitspolizei (Policja Bezpieczeństwa),
· Staatspolizei (Policja Państwowa),
· Kryminalpolizei (Policja Kryminalna),
· Landjägerei (Żandarmeria).
W sierpniu 1920r. wybuchło II Powstanie Śląskie. Bohaterska postawa
robotników śląskich przekonała ostatecznie przedstawicieli z Międzysojuszniczej Komisji
Rządzącej i Plebiscytowej Górnego Śląska z siedzibą w Opolu, że nie można przeprowadzić
plebiscytu w warunkach, gdzie Polacy są pozbawieni ochrony przed działaniami
szturmowców niemieckiego Freikorpsu i Selbschutzu.
Za cenę zakończenia II Powstania Śląskiego udało się Polskiemu Komitetowi Plebiscytowemu
wywrzeć na „Radzie Trzech" szereg ustępstw na rzecz Polaków. Najważniejszym z nich było
wycofanie z terenu przyszłego plebiscytu niemieckiej Scherheitspolizei i zastąpienie jej przez
nowo utworzoną Policję Plebiscytową, która z czasem zmieniła nazwę na Policję Górnego
Śląska na prawie parytetu, tzn. zgodnie z tym połowę funkcjonariuszy Policji mieli stanowić
Ślązacy polskojęzyczni mający równorzędne prawa i obowiązki służbowe co funkcjonariusze
niemieccy.
[link widoczny dla zalogowanych]

Polscy funkcjonariusze Policji Górnego Śląska ( Policji Plebiscytowej ).

[link widoczny dla zalogowanych]
Polscy funkcjonariusze Żandarmerii Krajowej Śląska Cieszyńskiego w Pruchnej.
fot. K. Neścior ( drugi od lewej w poz. Siedzącej W. Kuba)

[link widoczny dla zalogowanych]

Kurs Komend. Żandarmerii Krajowej Śl.Cieszyńskiego w środku siedzi płk St. Młodnicki [piąty od str.prawej, foto.G.Grześkowiak

Po zakończeniu II Powstania Śląskiego pełnienie służby w ochronie ładu i porządku
publicznego objęła niemiecka Policja aby w krótkim czasie ponownie ustąpić miejsca Policji
Górnego Śląska na terenach przemysłowo - miejskich i Straży Gminnej na terenach wiejskich.
Policja Górnego Śląska przyczyniła się w dużym stopniu do utrzymania ładu i porządku
publicznego w czasie plebiscytu i po jego zakończeniu. Oddała również duże usługi w czasie
trwania III Powstania Śląskiego, kierując na pierwszą linię pododdziały składające się z jej
polskich funkcjonariuszy. Pododdziały policyjne były bardzo dobrze wyszkolone, uzbrojone
i wyekwipowane co stanowiło o ich bardzo dużej wartości bojowej. Funkcjonariusze Policji
Górnego Śląska w III Powstaniu Śląskim przelewali krew na polach bitew pod Górą Św. Anny,
Gogolinem, Grabówkami, Paruszowicami, Czerwionką i Krasowem, składając swe życie
w ofierze na ołtarzu odradzającej się po latach z niewoli Ojczyzny.
W 1918r. po upadku monarchii Cesarsko – Królewskiej w Austrii, na terenie Śląska
Cieszyńskiego utworzona została Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego, której głównym
zadaniem było administrowanie tym terenem do czasu plebiscytu, kiedy to mieszkańcy mieli
wyrazić się o przynależności do Polski lub Czechosłowacji.
Działalność administracyjna Rady obejmowała swym zasięgiem powiaty: frysztacki, cieszyński
i bielski. Do utrzymania bezpieczeństwa i porządku publicznego utworzono Żandarmerię
Krajową z dowództwem w Cieszynie. Funkcjonariusze Żandarmerii Krajowej pełnili służbę na
terenach administrowanych przez Narodową Radę Księstwa Cieszyńskiego.
W styczniu 1919r. Armia Czechosłowacka dokonała zajęcia Zaolzia. Jednostki
Wojska Polskiego na granicy południowej będące jeszcze w formie organizacji, nie były
w stanie stawić większego oporu Armii Czechosłowackiej, co doprowadziło do utraty powiatu
frysztackiego i połowy powiatu cieszyńskiego.
Do plebiscytu na terenie Śląska Cieszyńskiego i Zaolziańskiego nie doszło, ponieważ Rada
Ambasadorów w Paryżu, decyzją z dnia 28 lipca 1920r., przyznała Czechosłowacji tereny
zajęte przez jej armię w styczniu 1919r.
Żandarmeria Krajowa pozostała w części polskiej Śląska Cieszyńskiego pełniąc służbę do
chwili przeprowadzenia reorganizacji i włączenia jej do Policji Śląskiej, co nastąpiło w dniu
15 lipca 1922r.
15 lipca 1920 r. Województwo Śląskie, jako jedyne w międzywojennej Polsce,
otrzymało autonomię1. Gwarantowała ją Ustawa Konstytucyjna wydana przez Sejm
Ustawodawczy II RP, która stanowiła Statut Organiczny Województwa Śląskiego.
W Katowicach zwołano Sejm Śląski, wybrany po raz pierwszy w 1922 r. Do kompetencji
Sejmu Śląskiego należało ustawodawstwo we wszystkich sprawach dotyczących
województwa śląskiego z wyłączeniem spraw wojskowych, zagranicznych, sądownictwa
i polityki celnej.
Organem wykonawczym Sejmu Śląskiego była Śląska Rada Wojewódzka, na czele której
stał wojewoda. Wojewoda był powoływany przez Sejm Śląski. Wojewodzie podlegały
sprawy administracji szkolnej i skarbowej należące do autonomii dzielnicy śląskiej. Autonomię
zniesiono w 1945 r.
Podwaliny dla przyszłej Policji Śląskiej zostały wypracowane już w 1921r.
w sekcji bezpieczeństwa wewnętrznego przy Naczelnej Radzie Ludowej w Bytomiu, którą to
kierował płk Stanisław Młodnicki, dowódca Żandarmerii Krajowej na Śląsku Cieszyńskim.
Jako podstawę przyjęto ustawę o organizacji Policji Państwowej z dnia 24 lipca 1919r., do
której to wprowadzono nieznaczne zmiany.
Z myślą o przejęciu przez polską administrację władzy na terenie Górnego Śląska zaczęto
przyjmować kandydatów do służby w przyszłej Policji Województwa Śląskiego, poprzez
utworzone do tego celu biura w Katowicach - Bogucicach. Kandydaci byli kierowani do
1 Autonomia w prawie publicznym oznacza prawotwórczą kompetencję, przyznaną pewnej zbiorowości podporządkowanej państwu. Jest
ona przykładem decentralizacji szczególnie wysokiego stopnia. Autonomia jest czymś więcej niż samorząd.

Szkoły Żandarmerii w Cieszynie, skąd po zakończeniu szkolenia byli delegowani na praktyki
służbowe do jednostek Żandarmerii Krajowej na Śląsku Cieszyńskim oraz jednostek Policji
Państwowej na terenie województwa kieleckiego. W tych jednostkach funkcjonariusze pełnili
służbę i zdobywali doświadczenie by w przyszłości stać się kadrą Policji Śląskiej.
W czerwcu 1922r. Policja Województwa Śląskiego objęła pełnienie służby w ochronie
bezpieczeństwa wewnętrznego oraz ładu i porządku publicznego na Górnym Śląsku, a w lipcu
1922r. na terenie Śląska Cieszyńskiego i powiatu bielskiego. Kadry Policji Śląskiej powstały
z Policji Plebiscytowej, której funkcjonariusze pełnili służbę w powiatach przemysłowych
Górnego Śląska i Żandarmerii Krajowej, pełniącej służbę na terenach powiatu frysztackiego,
cieszyńskiego i bielskiego.
W dniu 22 czerwca 1922r. po uroczystej defiladzie policyjnej, którą odebrał Główny
Komendant Policji Państwowej pułk. Hoszowski oraz pierwszy Główny Komendant Policji
Śląskiej płk Stanisław Młodnicki, na rynku w Katowicach nastąpiło uroczyste przejęcie
służby na terenie miasta przez funkcjonariuszy Policji Śląskiej. W następnych dniach zgodnie
z planem odbyły się przejęcia służby w ośmiu powiatach polskiego Górnego Śląska, które po
połączeniu otrzymały oficjalną nazwę Województwa Śląskiego.

ORGANIZACJA POLICJI ŚLĄSKIEJ

Podstawy prawne odnoszące się do Policji Województwa Śląskiego wypływają
z art.4 Ustawy Autonomicznej z dnia 18 czerwca 1920r. oraz z Rozporządzenia
Województwa Śląskiego z dnia 17 czerwca 1922r. zatwierdzonego ustawą Sejmu Śląskiego
z dnia 2 marca 1923r.
Pierwszym Głównym Komendantem Policji Śląskiej od 22 czerwca 1922r. do 31 grudnia
1923r. był płk Stanisław Młodnicki. W dniu 1 stycznia 1924r. objął pełnienie obowiązków
Głównego Komendanta Policji Śląskiej podinspektor Policji Państwowej Leon Wróblewski,
który w dniu 1 sierpnia 1924r. został awansowany do stopnia inspektora Policji Śląskiej
i zatwierdzony na stanowisku Głównego Komendanta.
W dniu 2 grudnia 1926r. został mianowany Głównym Komendantem Policji Śląskiej inspektordr Adama Kocur. Ponieważ inspektor Kocur został wybrany na stanowisko Prezydenta
Katowic, jego obowiązki służbowe objął podinspektor Policji Państwowej Józef Zółtaszek.
W dniu 6 października 1928r. został on zatwierdzony na stanowisku Głównego Komendanta
Policji Śląskiej, które zajmował do września 1939r.
W roku 1922 garnizon Policji Województwa Śląskiego liczył:
· 100- oficerów,
· 207 - funkcjonariuszy służby śledczej,
· 2527 - funkcjonariuszy służby mundurowej,
· 136- urzędników państwowych.
W 1938r. stan osobowy Policji Śląskiej wynosił:
· 61 - oficerów,
· 228 - funkcjonariuszy służby śledczej
· 2085 - funkcjonariuszy służby mundurowej.
Spadek liczby policjantów miedzy rokiem 1922 a 1938 był spowodowany tym, że w latach
Wielkiego Kryzysu (1929 - 1933) nie przyjmowano nowych kandydatów do służby w Policji
Śląskiej, co było uwarunkowane dużymi oszczędnościowymi wprowadzonymi w budżecie
Województwa Śląskiego.
Po zajęciu w 1938r. Śląska Zaolziańskiego wzrosła liczba funkcjonariuszy w Policji Śląskiej.
Na terenie Zaolzia zostały utworzone nowe jednostki Policji, co dało łącznie ok.670 nowych
etatów.
W obronie bezpieczeństwa i porządku publicznego na terenie Województwa
Śląskiego w latach 1922 - 1938 w czasie wykonywania obowiązków służbowych poległo 33
funkcjonariuszy Policji Województwa Śląskiego2

[link widoczny dla zalogowanych]
Funkcjonariusze Policji Województwa Śląskiego,
Katowice 1925r.
[link widoczny dla zalogowanych]
Funcjonariusz p.Sikora w Cieszynie Zachodnim 1938 r-foto p.E.Kałuża

[link widoczny dla zalogowanych]
Defilata f-szy PWŚL w pażdzierniku 1938 r Cieszyn Zachodni foto.E.Kałuża